حسب بند «و» ماده «3» قانون تامین اجتماعی مستمری بازماندگان یکی از خدمات و حمایت‌های سازمان تامین اجتماعی است که در صورت فوت بیمه‌شده یا مستمری‌بگیر به بازماندگان واجد شرایط وی، پرداخت خواهد گردید.
بازماندگان واجد شرایط بیمه‌شده متوفی در یکی از حالات زیر استحقاق دریافت مستمری بازماندگان را خواهند داشت:
1- در صورت فوت بیمه‌شده بازنشسته ( بند 1 ماده 80 قانون )
2- در صورت فوت بیمه‌شده از کارافتاده کلی مستمری بگیر ( بند 2 ماده 80 قانون )
3- در صورت فوت بیمه‌شده‌ای که در ده سال آخر حیات خود حداقل حق‌بیمه یکسال کار، مشروط بر اینکه ظرف آخرین سال حیات حق‌بیمه 90 روز کار را پرداخت کرده باشد. ( اصلاحیه بند 3 ماده 80 قانون )
1-3- چنانچه بیمه‌شده فاقد شرایط مقرر در این بند باشد ولی حداقل 20 سال سابقه پرداخت حق‌بیمه را قبل از فوت پرداخت کرده باشد. ( تبصره 2 اصلاحیه بند 3 ماده 80 قانون )
2-3- در صورتی که بیمه‌شده متوفی فاقد شرایط مقرر در این بند بوده لیکن دارای سابقه پرداخت حق‌بیمه بین یک تا بیست سال باشد. ( تبصره 3 اصلاحیه بند 3 ماده 80 قانون و قانون تعیین تکلیف تامین اجتماعی اشخاصی که ده سال و کمتر حق‌بیمه پرداخت کرده اند. )
4- در مواردی که بیمه‌شده در اثر حادثه ناشی ازکار یا بیماری‌های حرفه‌ای فوت نماید. ( بند 4 ماده 80 قانون )
بازماندگان واجد شرایط متوفی که استحقاق دریافت مستمری را خواهند داشت عبارتند از:
• عیال دائم بیمه‌شده متوفی
• شوهر بیمه‌شده زن متوفی
مشروط بر اینکه اولاً تحت تکفل زن بوده و ثانیاً سن او از شصت سال متجاوز باشد و یا طبق نظر کمیسیون پزشکی موضوع ماده 91 قانون تامین اجتماعی از کارافتاده بوده و در هرحال مستمری از سازمان دریافت ننماید.
• فرزند ذکور متوفی
به موجب مفاد بند ( 2 ) ماده 81 قانون در صورتی که سن آن کمتر از هیجده سال تمام بوده و یا منحصراً به تحصیل اشتغال داشته یا به علت بیماری یا نقص عضو طبق گواهی کمیسیون پزشکی موضوع ماده 91 قانون تأمین اجتماعی قادر به کار شناخته نشود، استحقاق دریافت مستمری بازماندگان را داشته لیکن به استناد مفاد بند ( 3 ) ماده 48 قانون حمایت خانواده از تاریخ 7/2/1392
( تاریخ لازم الاجرا شدن قانون حمایت خانواده ) حداکثر سن فرزند ذکور تا بیست سالگی ( حداکثر 19 سال تمام ) تغییر و پس از آن منحصراٌ در صورت اشتغال به تحصیل در مقاطع دانشگاهی تعیین گردیده و یا اینکه معلول ازکار افتاده نیازمند شناخته شود.
• فرزند اناث متوفی
در صورتی که فاقد شغل و شوهر باشد.
• در اجرای قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی‌سرپرست و بد سرپرست مصوب 10/7/92 مجلس محترم شورای اسلامی و آئین نامه اجرایی هیات محترم وزیران مصوب 14/4/1394، فرزند خوانده در حکم فرزند حقیقی بوده و از کلیه حقوق و مزایای قانونی بهره‌مند خواهد گردید.
• پدر و مادر متوفی
در صورتی که اولاً تحت تکفل او بوده ثانیاً سن پدر از شصت سال و سن مادر از پنجاه و پنج سال تجاوز کرده باشد و یا آنکه به تشخیص کمیسیون پزشکی موضوع ماده 91 قانون تأمین اجتماعی ازکار افتاده باشند و در هر حال مستمری از سازمان دریافت ننمایند.
لازم به ذکر است در صورت فوت مادر و پدر که هر دو بیمه‌پرداز سازمان بوده‌اند، فرزندان آنان می‌توانند با رعایت سایر شرایط از هر دو مستمری تواماً استفاده نمایند.
نحوه محاسبه میزان مستمری بازماندگان:
میزان مستمری بازماندگان عبارتست از 30/1 ( یک سی ام ) مزد یا حقوق متوسط بیمه‌شده ضربدر سنوات پرداخت حق‌بیمه، مشروط بر این که این مبلغ از پنجاه درصد مزد یا حقوق متوسط ماهانه او کمتر و از صد در صد آن بیشتر نباشد.
منظور از مزد یا حقوق متوسط، جمع کل مزد یا حقوق بیمه‌شده که به ماخذ آن حق‌بیمه دریافت گردیده، ظرف هفتصد و بیست روز قبل از فوت تقسیم بر روزهای کاری ضربدرعدد30 است.
حمایت‌های قانونی سازمان تامین اجتماعی برای بازماندگان تنها منحصر به مستمری ماهیانه نیست.
برخورداری از خدمات بهداشتی و درمانی، دریافت بن ( کالابرگ )، کمک هزینه مسکن، کمک هزینه همسران متکفل فرزند، کمک هزینه اولاد و عیدی از دیگر خدماتی است که به بازماندگان بیمه‌شدگان و مستمری بگیران متوفی ارایه میشود.
- حداقل مستمری بازماندگان آن دسته از بیمه‌شدگان که فاقد شرایط مقرر در بند 3 ماده 80 قانون بوده لیکن دارای سابقه پرداخت حق‌بیمه بین یک تا بیست سال هستند با رعایت سایر ضوابط مقرر طبق فرمول زیر محاسبه میشود:
حداقل دستمزد سال فوت * سنوات پرداخت حق‌بیمه
=حداقل مستمری پرداختی
30
نحوه سهمیه‌بندی مستمری بازماندگان:
- سهم همسر متوفی معادل 50% کل مستمری استحقاقی است و چنانچه بیمه‌شده مرد دارای چند همسر دائم باشد مستمری بین آنها به تساوی تقسیم خواهد شد.
- سهم هر فرزند متوفی معادل 25% مستمری استحقاقی است و در صورتیکه فرزندان هم پدر و هم مادر خود را از دست داده باشند، سهم آنان دو برابر این میزان خواهد بود.
- سهم هر یک از پدر و مادر متوفی، معادل 20% مستمری استحقاقی خواهد بود.
مدارک لازم برای برقراری مستمری بازماندگان:
- گواهی فوت بیمه‌شده یا مستمری بگیر که از سوی سازمان ثبت احوال صادر شده باشد.
- اصل و تصویر شناسنامه و کارت ملی متوفی و بازماندگان واجد شرایط
- اصل و تصویر عقد نامه همسر متوفی
- گواهی تحصیلی برای فرزندان پسر بالای 18 سال
- صورتجلسه کمیسیون پزشکی در مورد ازکارافتادگی فرزندان یا پدر و مادر و یا شوهر ( در صورت لزوم )
- مدارک کفالت پدرومادر
- فرم درخواست برقراری مستمری بازماندگان ( دریافت فرم )
- تأئید مراتب حادثه توسط واحد اجرایی طبق ضوابط و مقررات، در صورتیکه فوت بیمه‌شده در اثر حوادث ناشی ازکار باشد.
- اصل و تصویر انحصار و راثت ( ارائه این مدرک در ابتدای برقراری مستمری الزامی نمی‌باشد اما می‌بایست حداکثر تا 9 ماه پس از تاریخ فوت ارائه گردد. )